De in Leeuwarden geboren Mata Hari is een mythe. De wereld lag aan de voeten van de exotische buikdanseres. Maar is dat terecht? Kunstenaar Tjibbe Hooghiemstra zet er vraagtekens bij. “Ze verslond mannen op een haast industriele schaal”

‘Er spreekt een enorme angst uit de ogen van Mata Hari’

Tentoonstelling Kunstenaar Tjibbe Hooghiemstra maakte detailfoto’s van het iconische blootportret van de verleidelijke spion Mata Hari. ‘Moet je voor zo iemand een standbeeld oprichten?’

Karin de Mik

1 juni 2017

Foto uit de tentoonstelling Mata Hari re-photographed. Foto Tjibbe Hooghiemstra

In haar geboortestad Leeuwarden maakt kunstenaar Tjibbe Hooghiemstra korte metten met de mythe rond de exotische buikdanseres en spionne Mata Hari (Maleis voor ‘oog van de dageraad’). In de mini-expositieruimte van het kleine Pier Pander Museum in de Friese hoofdstad hangen 36 door hem genomen foto’s, zes grote en dertig kleinere. Zijn enige gebruikte bronmateriaal: de bekende ingekleurde foto van Mata Hari uit 1905 waarop ze in een verleidelijke pose de lens inkijkt. De in Tytsjerk geboren Hooghiemstra (1957) exposeert met zijn tekeningen en schilderijen in galeries over de hele wereld. De prentbriefkaart kwam hij toevallig tegen. „Het onderwerp Mata Hari vond mij.” De als Margaretha Zelle geboren Leeuwardense (1876-1917) werd wegens spionage geëxecuteerd door de Fransen.

De huidige populariteit van de courtisane fascineerde en ergerde hem tegelijk. „Ik vroeg me af of je voor zo iemand een standbeeld moet oprichten. Want Mata Hari is cru gezegd onze nationale superhoer die fout was in de oorlog.” De kunstenaar las de biografie die de Amerikaanse schrijver Russell Howe in 1986 over haar uitgaf. Hooghiemstra. „Matahari sliep met minnaars op een haast industriële schaal, schrijft Howe. Hij mocht de archieven met processtukken inzien en vond bewijzen van haar spionage. Gek genoeg is zijn boek nooit in Nederland uitgegeven.”

Hooghiemstra maakte foto’s van details van het iconische blootportret en vervolgens foto’s van die foto’s. Bewerkingsprogramma’s of studioverlichting gebruikte hij niet. Zijn camera hanteert hij zoals hij tekent en schildert: impulsief. Een simpele en directe techniek die hij eerder toepaste op 17e-eeuwse zeeschilderijen. Met zijn foto’s wil hij de kijker „aan het werk zetten”, zegt hij. „Beelden moeten een lading hebben.”

Aan een muur hangt een groot zwart-witportret. Het toont de sterk uitvergrote mond en ogen van de danseres. „Er spreekt een enorme angst uit”, stelt Hooghiemstra vast. Aan beide zijden hangen als tegenhanger twee kleurige haast kermisachtige foto’s. De overige foto’s variëren van abstracte beelden, die doen denken aan bijvoorbeeld een filmdecor, landschap, het sieraad van een farao of het gezicht van een waanzinnige. Maar er zijn ook beelden die haast softpornografisch aan doen. „Het zijn echo’s van wat geweest is. Alle facetten van Mata Hari worden belicht: haar angst, verleiding, extase en waanzin.”

De onschuld voorbij, Mata Hari re-photographed, Pier Pander Museum Leeuwarden. Van 03/06 t/m 01/10 2017. Alleen in het weekend open, tussen 13.00- 17.00 uur. Inl. www.pierpander.nl