Na 15 jaar moet de Leeuwarder stadsherder Sam Westra (57) het veld ruimen. Hij verloor een aanbesteding van de gemeente. Westra vocht terug en won een kort geding. Of hij zijn werk kan houden is echter nog onzeker.
Leeuwarden. “We hebben getekend,hoor”, roepen twee wandelaars de Leeuwarder schaapsherder Sam Westra (57) toe. Ze lopen langs zijn kudde die in recreatiegebied De Groene Ster in de Friese hoofdstad graast. De vrouw steekt haar duim op. “De schapen moeten blijven!” Westra, smal gezicht, zwart-grijze baard, glimlacht. Een deel van zijn schapen staat of ligt rond een aantal berkenbomen. Het zijn Drentse heideschapen, kruislingen en een enkele Schoonebeker. Hun vachten glanzen in de winterzon. Westra verloor onlangs zijn aanbesteding van de gemeente Leeuwarden. Zijn vierjarig begrazingscontract loopt 1 februari af. Hij verliest daarmee zijn werk en het gevolg zou zijn dat een deel van zijn kudde zou moeten worden afgemaakt, omdat er geen plek is waar de dieren heen kunnen. Normaalgesproken mogen Westra’s schapen bij hem oud worden. “Ze sterven een natuurlijke dood en heven niet naar de slacht. In die zin heb ik dus ook een soort schapenrusthuis.”
In Leeuwarden riep dat laatste veel protest op. Vorige week kreeg de Leeuwarder wethouder Friso Douwstra (CDA) een petitie met 4.000 handtekeningen overhandigd. De PvdA in de gemeenteraad van Leeuwarden heeft vragen gesteld. Westra’s bezwaar tegen de verloren aanbesteding wees de gemeente eerder af. Maar het kort geding dat hij woensdag jl. aanspande heeft hij gewonnen.
De Leeuwarder schaapsherder Sam Westra (57) heeft het kort geding dat hij woensdag aanspande tegen de gemeente Leeuwarden gewonnen. De rechter oordeelde dat inschrijvingen opnieuw beoordeeld moeten worden. Een inhoudelijke toelichting volgt later. Sam Westra is blij, maar het is onduidelijk of hij de aanbesteding alsnog wint. “In die zin blijft het onzeker.”
Niet op Facebook
Westra is vijftien jaar herder, eerst als vrijwilliger, de laatste zes jaar als vaste herder in dit 25 hectare grote natuur- en recreatiegebied. Vier jaar geleden was hij de enige inschrijver. Dit jaar niet. Hoewel Westra goedkoper was won een ander de openbare inschrijving. Westra: “Zestig procent van de aanbestedingscriteria gaat over de prijs, maar de resterende 40% over communicatie, een plan van aanpak en de ecologie.” “Ik sta niet op Facebook en heb geen mooie website. Daarvoor kreeg ik puntenaftrek.”
Aanbestedingen leiden tot een “moordende onderlinge concurrentie” onder de 100 schaapsherders in Nederland, waarschuwen drie clubs van schaapsherders, waaronder het Gilde van Traditionele schaapsherders en LTO Nederland in een brief aan staatssecretaris Van Dam (EZ) van 22 november vorig jaar. “Die aanbestedingen werken niet en moeten stoppen,’ stelt Marcel van Silfhout van het Gilde. “Traditionele zelfstandige herders verliezen de aanbestedingen van de grote kartels, die vaak op vleesproductie zijn gericht.” Het gevolg: zeldzame schapenrassen dreigen te verdwijnen en de kennis van het begrazingsgebied gaat, door het verdwijnen van de streekgebonden herder, teloor. En dat terwijl eind vorig jaar de traditionele schapenrassen op de lijst van immaterieel cultureel erfgoed zijn geplaatst.
Noodfonds
Herders als kleine zelfstandigen hebben het toch al moeilijk, door bezuinigingen op natuurbeheer. “Ze hebben geen buffers en tekorten stapelen zich op. Uit een onderzoeksrapport van Alterra uit 2015 blijkt dat elke schaapsherder op jaarbasis een tekort heeft van 28.000 euro. Van Silfhout: “Velen accepteren de ellende en de armoede, omdat het ultiem gepassioneerde mensen zijn.”
Een van de oorzaken van de financiële problemen van traditionele herders zijn de te lage vergoedingen voor natuurbeheer in ons land, aldus Van Silfhout. “Provincies zouden moeten bijspringen, maar alleen Drenthe en Limburg doen dat.” De organisaties pleiten voor 4,5 miljoen extra. Herders zorgen met hun kudde voor herstel van de biodiversiteit en houden zeldzame schapenrassen in stand. Het Gilde heeft nu een noodfonds opgericht om een aantal herders de winter door te helpen. Het streven is 75.000 euro bijeen te brengen. Daarvan is nu bijna 12.000 euro binnen. Op de website www.volgdeherder.nl kunnen donaties worden gedaan.
Van Silfhout noemt de in zijn ogen onterechte aanbestedingen “overheids- en marktfalen.” “Ik heb nu ze sherders die het moeilijk hebben. Een is gered omdat Staatsbosbeheer 10.000 euro heeft gegeven.”
Jaarcontracten
Westra’s opvolger is Diederik Sleurink uit Tjalleberd. Hij heeft vier kuddes. Hoewel hij nu won, raakte hij door aanbestedingen ook werk kwijt, zoals in Heerenveen in 2015. Vorig jaar greep hij naast een vervolgopdracht voor een kudde in het Fochteloërveen. Sleurink is ook tegen de aanbestedingen, maar moet er wel aan meedoen om zijn bedrijf overeind te houden. “Als je een aanbesteding verliest heb je een kudde over en moet je ander werk zoeken.” Gemeenten kunnen herders beter een vast contract geven voor een langere periode van bijvoorbeeld 15 jaar, meent hij. Of desnoods opeenvolgende jaarcontracten. “Als de wil er is om het jaarlijks met elkaar voor te zetten heb je meer zekerheid dan met een aanbesteding voor vier jaar.” Aspecten als ecologisch beheer, duurzaamheid en verbetering van de vegetatie niet in de vrije markt thuishoren, meent Sleurink.
Overigens hoeven gemeenten naar zijn oordeel niet per se een begrazing aan te besteden. “Daar is beleidsruimte voor, maar ik heb in Heerenveen gezien dat gemeenteraden een verordening willen waarin alles vastligt.”
Heideboerderij
De Leeuwarder wethouder Douwstra zegt echter niet anders te kunnen dan aan te besteden. “Wij moeten ons houden aan landelijke regels over aanbestedingen.”
Dat spreekt Van Silfhout met klem tegen. “De aanbestedingswet laat gemeenten de ruimte om niet aan te besteden. Een voorbeeld is een onderhandse gunning met een heldere, transparante motivatie.”
Van Silfhout, zelf onderzoeksjournalist en bekend van boeken als “Uitgebeend” (over de reorganisatie bij de Keuringsdienst van Waarde) en “De ontsporing”” over het fiasco van het Fyra-drama, trok zich het lot van de herders aan. Zijn idee is om heideboerderijen te stichten, waar herders met hun kudde onderdak vinden. Zij zijn tegelijkertijd akkerbouwer, want de potstalmest van de schapen kan gebruikt worden voor de akkers.
(Dit artikel werd eerder in een iets andere versie geplaatst in nrc next en NRC Handelsblad van woensdag 1 februari 2017)